Kazimierz Wyka

Data i miejsce urodzenia

19 marca 1910
Krzeszowice

Data i miejsce śmierci

19 stycznia 1975
Kraków

Przyczyna śmierci

zawał serca

Miejsce spoczynku

Cmentarz Salwatorski, Kraków

Zawód, zajęcie

historyk literatury, krytyk, poseł

Miejsce zamieszkania

Kraków^[1]

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

profesor zwyczajny

Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Odznaczenia

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Ławeczka Kazimierza Wyki w Krzeszowicach

Kazimierz Wyka (ur. 19 marca 1910 w Krzeszowicach, zm. 19 stycznia 1975 w Krakowie) – polski historyk i krytyk literatury, eseista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, poseł na Sejm PRL I kadencji, członek prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w 1952^[2].

Życiorys

Urodził się w rodzinie Wojciecha, właściciela niewielkiego tartaku, i Marii z Piętakiewiczów^[3]. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim (1928–1932), m.in. pod kierunkiem Ignacego Chrzanowskiego, Stefana Kołaczkowskiego i Kazimierza Nitscha. W latach 1933–1934 przebywał w Belgii i Francji jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej^[3]. Po powrocie ze stypendium został asystentem w Seminarium Historii Literatury Polskiej UJ. W latach 30. XX w. był jednym z najważniejszych krytyków literackich młodego pokolenia. W 1937 doktoryzował się na podstawie rozprawy „Studia nad programem Młodej Polski”. W 1939 był członkiem Komisji Literatury i Komisji Socjologicznej PAU^[3].

Po wybuchu II wojny światowej ponownie zamieszkał w Krzeszowicach i przebywał tam do 1945. W czasie okupacji niemieckiej współpracował z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Działał w konspiracyjnym życiu literackim. Opublikował m.in. w podziemnym „Miesięczniku Literackim” List do Jana Bugaja (1943), poświęcony wierszom K. K. Baczyńskiego.

Po wojnie habilitował się (1946). Od 1948 był profesorem UJ, w latach 1948–1950 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego, w latach 1963–1965 prorektora UJ. W 1948 współtworzył Instytut Badań Literackich PAN, na którego czele stał w latach 1953–1970. Seminarium literackie Kazimierza Wyki stało się zalążkiem tzw. krakowskiej szkoły krytyki.

W 1945 został prezesem oddziału krakowskiego ZLP, w latach 1947–1958 (z przerwami) był prezesem Zarządu Głównego ZLP^[3]. W latach 1945–1950 był redaktorem naczelnym miesięcznika literackiego „Twórczość”. W 1952 został członkiem korespondentem, a w 1961 członkiem rzeczywistym PAN^[4].

Pełnił mandat poselski w Sejmie PRL I kadencji (1952–1956).

Sygnatariusz Listu 34, krytykującego cenzurę w PRL; następnie wycofał swój podpis; jego nazwisko znalazło się też pod listem zbiorowym do The Times, zawierającym stwierdzenie, że w Polsce nie było represji i dyskredytującym Radio Wolna Europa.

W swych analizach literackich zajmował się szczególnie romantyzmem i Młodą Polską. Fascynowała go twórczość Stanisława Brzozowskiego. Był wnikliwym krytykiem współczesnej poezji polskiej, pisał m.in. o T. Różewiczu, Cz. Miłoszu, J. Harasymowiczu i A. Wacie.

Zmarł 19 stycznia 1975 w Krakowie^[5], pochowany cmentarzu Salwatorskim (kwatera SC3-1-25)^[6]. Obok niego spoczęła żona Jadwiga (1904–1988)^[7].

Córkami Kazimierza Wyki są: Marta, profesor polonistyki UJ, i Małgorzata, artysta plastyk i graficzka^[8].

Dzieła

Pogranicze powieści, Kraków 1948, 1974, 1989
Cyprian Norwid, poeta i sztukmistrz, Kraków 1948
Legenda i prawda „Wesela”, Warszawa 1950
„Teka Stańczyka” na tle historii Galicji w latach 1849–1869, Wrocław 1951
Matejko i Słowacki, Warszawa 1953
O formie prawdziwej „Pana Tadeusza”, Warszawa 1955
Szkice literackie i artystyczne, t. 1–2, Kraków 1956
Życie na niby. Szkice z lat 1939–1945, Warszawa 1957, 1959, 1985, 2010
Rzecz wyobraźni, Warszawa 1959, 1977
Modernizm polski, Kraków 1959, 1968
Duch poetów podsłuchane. Pastisze, Kraków 1959, 1962
Krzysztof Baczyński 1921–1944, Kraków 1961
Makowski, Kraków 1963, 1973
Podróż do krainy nieprawdopodobieństwa, Kraków 1964
Łowy na kryteria, Warszawa 1965
Stara szuflada, Kraków 1967, wydanie 2, znacznie poszerzone w 2000
Norwid w Krakowie, Kraków 1967
Aleksander Fredro, Warszawa 1968, 1986
O potrzebie historii literatury. Szkice polonistyczne z lat 1944–1967, Warszawa 1969
Wędrówki po tematach, t. 1–3, Kraków 1971
Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny (współautor), Warszawa 1985
Pokolenia literackie, Kraków 1977, 1989
Młoda Polska, t. 1–2, Kraków 1977, 1987
Różewicz parokrotnie, Warszawa 1977
Nowe i dawne wędrówki po tematach, Warszawa 1978
Opowiadania, Kraków 1978
Reymont, czyli Ucieczka do życia, Warszawa 1979
Odeszli, Warszawa 1983
List do Jana Bugaja. Droga do Baczyńskiego, Warszawa 1986
Cyprian Norwid, Kraków 1989
Baczyński i Różewicz, Kraków 1994
Wyznania uduszonego, Kraków 1995
Wśród poetów, Kraków 2000
Tylnym pomostem. Felietony zebrane, Kraków 2010

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (25 kwietnia 1956)^[9]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1956)
Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[10]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)^[11]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[12]
Złota odznaka „Za pracę społeczną dla miasta Krakowa” (1964)^[13]

Nagrody

Nagroda Państwowa II stopnia za całość pracy naukowej w minionym dziesięcioleciu w zakresie historii i krytyki nowszej literatury polskiej (1955)^[14]
Nagroda „Życia literackiego” (1958)
Nagroda Państwowa I stopnia (1972)^[15]
Nagroda Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego (1972)
Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji (1974)

Upamiętnienie

31 stycznia 1979 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bemowo zostało nadanie imię Kazimierza Wyki^[16].

W 1980 Prezydent Miasta Krakowa ustanowił literacką Nagrodę im. Kazimierza Wyki.

Kazimierz Wyka jest patronem Miejsko-Gminnej Biblioteki w Krzeszowicach^[8].

W 1986 Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krzeszowickiej ufundowało tablicę pamiątkową z popiersiem K. Wyki. Odsłonięcie jej nastąpiło 16 grudnia 1986 na froncie budynku, gdzie się urodził (obecna ul. K. Wyki nr 8).

Przypisy

↑ Wspólna wanna. Rozmowa Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. Rozmawiała Renata Gorczyńska. „Tygodnik Powszechny”, 2011-10-05.
↑ Trybuna Robotnicza, nr 294 (2726), 8 grudnia 1952 roku, s. 2.
↑ ^a ^b ^c ^d Kazimierz Wyka Encyklopedia Krakowa [dostęp 2024-06-12].
↑ Wyka, Kazimierz, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-10-09] .
↑ Stanisław Stanuch. Zmarł prof. Kazimierz Wyka. „Dziennik Polski”, s. 1-2, Nr 16 z 20 stycznia 1975.
↑ Kazimierz Wyka. krakowsalwator.artlookgallery.com. [dostęp 2017-07-14].
↑ Jadwiga Wyka. krakowsalwator.artlookgallery.com. [dostęp 2017-07-14].
↑ ^a ^b Teresa Nowak, Wieczór wspomnień o Profesorze Kazimierzu Wyce i promocja książki „Pod okupacją. Listy” w Krzeszowickiej Bibliotece [dostęp 2024-06-12].
↑ M.P. z 1956 r. nr 67, poz. 835 „za zasługi położone przy sporządzeniu Wydania Narodowego dzieł Adama Mickiewicza”.
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Krakowa, nr 26, 5 grudnia 1964, s. 6.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12].
↑ Dziennik Polski, rok XXVIII, nr 172 (8835), s. 3.
↑ Uchwała nr 32 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 grudnia 1977 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 stycznia 1978 r., nr 1, poz. 1, s. 1.

Bibliografia

Stanisław Stanuch. Zmarł prof. Kazimierz Wyka. „Dziennik Polski”, s. 1–2, Nr 16 z 20 stycznia 1975.
Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Leksykon, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1995 (hasło Wyka Kazimierz, s. 473–474).
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 6, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 2004, s. 315–516.