Przylądek Denisona

Przylądek Denisona
{{{alt grafiki}}}
Mawson’s Huts (2006)
Terytorium

 Antarktyka

Wydarzenia historyczne

Odkrycia i badania Antarktyki

Rodzaj obiektu

przylądek

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Przylądek Denisona”
Ziemia67°00′31″S 142°40′43″E/-67,008611 142,678611
Multimedia w Wikimedia Commons

Przylądek Denisona (ang. Cape Denison)[1] – przylądek nad Zatoką Commonwealthu na Ziemi Jerzego V na Antarktydzie.

W latach 1911–1914 była tu główna baza wyprawy Australasian Antarctic Expedition dowodzonej przez Douglasa Mawsona (1882–1958). Do tej pory zachowały się zabudowania z tego okresu – Mawson’s Huts.

Przylądek ma status szczególnie chronionego obszaru Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – Antarctic Specially Protected Area No 162: Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica, i znajduje się na liście liście historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica, HSM), objętych ochroną na mocy Układu Antarktycznego ze względu na wartość historyczną, dokumentującą odkrycia i badania Antarktyki.

Nazwa

Nazwany przez Douglasa Mawsona (1882–1958), dowódcę Australasian Antarctic Expedition (1911–1914), na cześć australijskiego przedsiębiorcy Hugh Denisona (1865–1940), który był głównym sponsorem wyprawy[2].

Geografia

Przylądek Denisona znajduje się po wschodniej stronie Zatoki Commonwealthu na Wybrzeżu Jerzego V w Antarktydzie Wschodniej[3].

Przylądek przecinają cztery doliny o osiach zorientowanych w kierunku północny zachód-południowy wschód[4]. Jest to obszar częściowo wolny od lodu, znajduje się na nim 13 niewielkich jezior, które pozostają zamarznięte przez większą część roku[5].

Odnotowano tu obecność 13 gatunków porostów, natomiast nie stwierdzono występowania mszaków[6]. Na przylądku gniazdują oceanniki żółtopłetwe, petrele śnieżne, pingwiny Adeli i wydrzyki antarktyczne[7]. Zaobserwowano tu warcabniki, petrele antarktyczne, petrelce olbrzymie i pingwiny cesarskie[8].

Na brzegach spotkać można foki Weddella i słonie morskie[7], a także lamparty morskie[9].

W grudniu 2010 roku masywna góra lodowa B09B o powierzchni 100 km² utknęła na mieliźnie w Zatoce Commonwealthu, uniemożliwiając wędrówkę lodu na otwarte wody[10]. Spowodowało to powstanie trwałej pokrywy lodowej między górą a brzegiem o grubości 3 m[10]. Żyjąca tu kolonia pingwinów Adeli, zależna od dostępu do wód morskich, została odcięta od morza, co spowodowało drastyczny spadek jej liczebności[11]. Liczebność populacji wydrzyków antarktycznych pozostała stabilna[12].

Na przylądku znajduje się automatyczna stacja meteorologiczna (ang. automatic weather station, AWS) University of Wisconsin-Madison, która funkcjonuje od 2008 roku[13].

Historia

 Osobny artykuł: Mawson’s Huts.

Przylądek został odkryty w 1912 roku podczas Australasian Antarctic Expedition, której liderem był Douglas Mawson (1911–1914)[2]. Wyprawa założyła tu swoją główną bazę[14][15]. Do tej pory zachowały się zabudowania bazy Mawsona – Mawson’s Huts (pol. „Chaty Mawsona”)[16]. Pięć chat zostało wzniesionych w styczniu, lutym i marcu 1912 roku oraz w maju 1913 roku: Main Hut (dwie chaty), Absolute Magnetic Hut, Magnetograph House i Transit Hut[17]. Wyprawa zainstalowała również na szczycie Anemometer Hill, ok. 150 m na wschód od Main Hut, znaczniki pomiarowe i maszt[13].

5 stycznia 1931 roku członkowie brytyjsko–australijsko–nowozelandzkiej ekspedycji pod dowództwem Douglasa Mawsona (1930–1931) (ang. British-Australian-New Zealand Antarctic Research Expedition, BANZARE) przybyli na przylądek, by formalnie ogłosić Ziemię Jerzego V terytorium brytyjskim i zostawili flagę Wielkiej Brytanii oraz pojemnik z aktem proklamacji[13].

W 1978 roku wzniesiono chatę Granholm Hut a w 1986 roku chatę Sørensen Hut dla pracowników przybyłych, by przeprowadzić prace konserwatorskie zabudowań ekspedycji Mawsona[13].

16 stycznia 2012 roku, na stulecie Australasian Antarctic Expedition, u podstawy masztu zainstalowano kapsułę czasu i tablicę upamiętniającą to wydarzenie[13].

Ochrona

Obszar Przylądka w latach 2004–2014 miał status szczególnie zarządzanego obszaru Antarktyki (ang. Antarctic Specially Managed Area, ASMA) – Antarctic Specially Managed Area No 3 (Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica)[18]. W 2014 roku ASMA została dołączona do powstałego w 2004 roku szczególnie chronionego obszaru Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – Antarctic Specially Protected Area No 162: Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica[18]. Status szczególnie chronionego obszaru Antarktyki został nadany w celu zachowania miejsca o dużej wartości historycznej, dokumentującego wczesny, „heroiczny” okres badań kontynentu, ale także dla ochrony przyrody[19][20].

Przylądek jest również ostoją ptaków IBA z uwagi na obecność wielu ptaków morskich, w tym dużej populacji pingwinów Adeli[9].

Przylądek Denisona znajduje się także na liście historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica, HSM), objętych ochroną na mocy Układu Antarktycznego ze względu na wartość historyczną, dokumentującą odkrycia i badania Antarktyki[16].

Przypisy

  1. ↑ KSNG 2006 ↓, s. 26.
  2. ↑ a b SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
  3. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Australian Antarctic Gazetteer ↓.
  4. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 137.
  5. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 139.
  6. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 150.
  7. ↑ a b Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 151.
  8. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 142.
  9. ↑ a b Bird Life International 2023 ↓.
  10. ↑ a b Wilson i in. 2016 ↓, s. 187.
  11. ↑ Wilson i in. 2016 ↓, s. 188.
  12. ↑ Wilson i in. 2016 ↓, s. 192.
  13. ↑ a b c d e Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 143.
  14. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 264.
  15. ↑ Mills 2003 ↓, s. 701.
  16. ↑ a b Secretariat of the Antarctic Treaty 2013 ↓.
  17. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓, s. 137–138.
  18. ↑ a b Antarctic Treaty Secretariat 2014 ↓.
  19. ↑ Management Plan for ASP No. 162 2023 ↓.
  20. ↑ Antarctic Treaty Secretariat 2023 ↓.

Bibliografia

  • Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2023-01-08]. 
  • BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Cape Denison. 2023. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • Cape Denison (Australian Antarctic Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
  • List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2013). Secretariat of the Antarctic Treaty, 2013. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • Cape Denison (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
  • Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 162, Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica. Antarctic Treaty Secretariat, 2014. [dostęp 2023-01-08].
  • Measure 9 (2014) – ATCM XXXVII – CEP XVII, Brasilia. Antarctic Treaty Secretariat, 2014. [dostęp 2023-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)].
  • Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • Secretariat of the AntarcticS.t. A. Treaty Secretariat of the AntarcticS.t. A., ASPA 162: Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2023-01-08]  (ang.).
  • Wilson, Kerry-Jayne, Turney, Chris S.M., Fogwill, Christopher J., Blair, Estelle. The impact of the giant iceberg B09B on population size and breeding success of Adélie penguins in Commonwealth Bay, Antarctica. „Antarctic Science”. 3 (28), s. 187–193, 2016. DOI: 10.1017/S0954102015000644. [dostęp 2023-01-08]. (ang.). 

Linki zewnętrzne

  • Australian Antarctic Division: Cape Denison. [w:] mawsonshuts.antarctica.gov.au [on-line]. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • Carson, Chris: AusGeo News  December 2011  Issue No. 104 Cape Denison, the birthplace of Australian Antarctic expeditions. [w:] www.ga.gov.au [on-line]. 2011. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • The Mawson’s Huts Foundation: strona oficjalna. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  • VIAF: 315150145
  • LCCN: sh97009226
  • J9U: 987007554016905171