Pszeniec
 Pszeniec zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | jasnotowce | ||
| Rodzina | zarazowate | ||
| Rodzaj | pszeniec | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Melampyrum L. Sp. Pl. 605. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Melampyrum pratense L.[4] | |||
| Synonimy | |||
| | |||
| |||
| |||
Pszeniec (Melampyrum L.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych, dawniej zaliczany do tradycyjnie szeroko ujmowanej rodziny trędownikowatych. Należy tu 38 gatunków występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej[3]. Są to półpasożyty[5][6], których gospodarzami są rośliny z różnych rodzin i siedlisk[6]. Rodzaj wyróżnia się w rodzinie zarazowatych stosunkowo dużymi i nielicznymi nasionami, zaopatrzonymi w elajosomy, dzięki czemu są one rozprzestrzeniane przez mrówki[6].
Nasiona pszeńca różowego M. arvense rosnącego w zbożu zanieczyszczały plon i dlatego gatunek ten był zwalczany w uprawach[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną w Europie, Azji i Ameryce Północnej[3]. Centrum zróżnicowania rodzaju znajduje się w Europie, gdzie występują 24 gatunki[5]. W Chinach rosną trzy gatunki[7], w Ameryce Północnej – jeden (Melampyrum lineare)[6].
W Polsce rośnie w zależności od ujęcia 7 lub 8 gatunków rodzimych (różnica wynika z wyodrębniania w niektórych ujęciach pszeńca Herbicha M. herbichii, w innych utożsamianego z pszeńcem białym M. saxosum) oraz jednego gatunku przejściowo dziczejącego[8].
- Gatunki flory Polski[8]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[3]
- pszeniec biały Melampyrum saxosum Baumg.
- pszeniec brodaty Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – efemerofit
- pszeniec gajowy Melampyrum nemorosum L.
- pszeniec grzebieniasty Melampyrum cristatum L.
- pszeniec Herbicha Melampyrum herbichii Woł. ≡ Melampyrum saxosum Baumg.
- pszeniec leśny Melampyrum sylvaticum L.
- pszeniec polski Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó
- pszeniec różowy Melampyrum arvense L.
- pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense L.
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, o pędach niemięsistych, prosto wzniesionych, pokrytych miękkimi włoskami[6].
- Liście
- Nakrzyżległe, łodygowe, siedzące lub krótkoogonkowe, o blaszce cienkiej, całobrzegiej lub ząbkowanej tylko przy wierzchołku[6].
- Kwiaty
- Zebrane w górnej części pędów w grona i kłosy lub wyrastające pojedynczo w kątach podobnych do liści przysadek, aczkolwiek zwykle ostro lub szczecinkowato zaostrzonych, czasem z ostrymi, wydłużonymi ząbkami. Kielich dzwonkowaty, tworzony jest przez cztery działki, z których dwie górne są większe od dolnych. Korona u nasady rurkowata, wyżej rozszerza się i tworzy dwie wargi. Dolna warga jest otwarta, z dwiema fałdami i trzema łatkami na końcu. Górna warga krótsza, z brzegami odwiniętymi. Pręciki cztery, dwusilne[7], o nitkach nagich[6]. Zalążnia dwukomorowa, z dwoma zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate[6].
- Owoce
- Pękające komorowo torebki zawierające od 1 do 4 nasion, dużych, podługowatych, gładkich[7], ciemniejących w czasie dojrzewania[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj klasyfikowany do plemienia Rhinantheae Lamarck & de Candolle w rodzinie zarazowatych Orobanchaceae[2]. W tradycyjnym, szerokim ujęciu rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae, dominującym przez znaczną część XX wieku, rodzaj był zaliczany do niej[5].
W obrębie plemienia rodzaj zajmuje pozycję bazalną. Potwierdzono także monofiletyzm rodzaju[9].
- Wykaz gatunków[3]
- Melampyrum alboffianum Beauverd
- Melampyrum aphraditis S.B.Zhou & X.H.Guo
- Melampyrum arvense L. – pszeniec różowy
- Melampyrum barbatum Waldst. & Kit. ex Willd. – pszeniec brodaty
- Melampyrum bihariense A.Kern.
- Melampyrum × burnatii Beauverd
- Melampyrum catalaunicum Freyn
- Melampyrum caucasicum Bunge
- Melampyrum chinense Dahl ex Diels
- Melampyrum chlorostachyum (Hohen.) Beauverd
- Melampyrum ciliatum Boiss. & Heldr.
- Melampyrum cristatum L. – pszeniec grzebieniasty
- Melampyrum doerfleri Ronniger
- Melampyrum × dolosum Beauverd
- Melampyrum elatius Reut. ex Boiss.
- Melampyrum fimbriatum Vandas
- Melampyrum heracleoticum Boiss. & Orph.
- Melampyrum hoermannianum K.Malý
- Melampyrum indicum Hook.f. & Thomson
- Melampyrum italicum (Beauverd) Soó
- Melampyrum × knetschii Beauverd
- Melampyrum koreanum K.J.Kim & S.M.Yun
- Melampyrum laxum Miq.
- Melampyrum lineare Lam.
- Melampyrum macranthum Murata
- Melampyrum mulkijanianii T.N.Popova
- Melampyrum nemorosum L. – pszeniec gajowy
- Melampyrum polonicum (Beauverd) Soó – pszeniec polski
- Melampyrum pratense L. – pszeniec zwyczajny
- Melampyrum roseum Maxim.
- Melampyrum saxosum Baumg. – pszeniec biały, pszeniec Herbicha
- Melampyrum scardicum Wettst.
- Melampyrum setaceum (Maxim. ex Palib.) Nakai
- Melampyrum stenophyllum Boiss.
- Melampyrum subalpinum (Jur.) A.Kern.
- Melampyrum sylvaticum L. – pszeniec leśny
- Melampyrum trichocalicinum Vandas
- Melampyrum variegatum (Porta & Rigo) Huter
- Melampyrum vaudense (Ronniger) Soó
- Melampyrum velebiticum Borbás
- Melampyrum × viviscense Beauverd
- Melampyrum yezoense T.Yamaz.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b c d e f Melampyrum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-06].
- ↑ a b c d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 573, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b c d e f g h i Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. Flora of North America Association. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b c Melampyrum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-01].
- ↑ a b c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 115, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Jakub Těšitel, Pavel Říha, Šárka Svobodová, Tamara Malinová, Milan Štech. Phylogeny, Life History Evolution and Biogeography of the Rhinanthoid Orobanchaceae. „Folia Geobotanica”. 45, s. 347–367, 2010.
Identyfikatory zewnętrzne:
