Stare Zoo w Poznaniu

Ogród Zoologiczny w Poznaniu
Stare Zoo

nr rej. A-201 z 25 kwietnia 1978
Główna brama wejściowa do Starego Zoo
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Adres	ul. Zwierzyniecka 19 60-814 Poznań
Powierzchnia	5,24 ha[1]
Założono	1871 (menażeria); 1874 (zoo)
Położenie na mapie Poznania Ogród Zoologiczny w Poznaniu Stare Zoo
Położenie na mapie Polski Ogród Zoologiczny w Poznaniu Stare Zoo
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Ogród Zoologiczny w Poznaniu Stare Zoo
52°24′30″N 16°54′23″E/52,408333 16,906389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Stare Zoo w Poznaniu (dawniej: Zwierzyniec^[1][2]) – ogród zoologiczny założony w 1871 w Poznaniu, na Jeżycach, druga tego typu placówka w Polsce po Wrocławiu^[1] oraz jeden z najstarszych ogrodów na świecie^[3]. Zajmuje obszar 5,24 ha^[1].

Wraz z Nowym Zoo tworzy integralną całość pod nazwą Ogród Zoologiczny w Poznaniu, zarządzanym przez jedną dyrekcję – od marca 2024 p.o. dyrektora ogrodu jest Grzegorz Karolczyk^[4].

Jako jedyny działa bez przerwy i zmian przeznaczenia od dnia założenia, wobec czego może być uznany za najstarszy działający bez przerwy polski ogród zoologiczny^[1][5].

Zabytkowe budowle poznańskiego Starego Zoo

 Osobne artykuły: Pomniki i rzeźby w Starym ZOO w Poznaniu, Muzeum Wiedzy o Środowisku w Poznaniu i Muzeum Historii Zoo i Lwa w Poznaniu.

Ogród jako przykład zabudowy wiwaryjnej został wpisany do rejestru zabytków^[6].

• Grota – kompleks udostępniono zwiedzającym 14 kwietnia 1906^[1]. Niegdyś wewnątrz groty mieściło się obszerne akwarium, a na niej alpinarium, przy grocie przez jakiś czas trzymano także niedźwiedzie^[2]. Do groty od południa przylega woliera ze skałami^[1]. Dawniej całą górę, zajmowało jedno obszerne pomieszczenie dla stada owiec grzywiastych^[1].
• Stara lwiarnia – eksponowane były tu duże kotowate; obecnie w budynku znajduje się Muzeum Historii Zoo i Lwa w Poznaniu^[7].
• Pawilon małp – budynek powstał w 1927, funkcję pierwotną zachował do dziś^[2].
• Stara ptaszarnia – wybudowana w 1888 z pozostałości muru pruskiego^[8][9]; od 2017 w budynku prezentowana jest ekspozycja tamaryn złotorękich i tamaryn białoczubych^[10][11][12].
• Stara słoniarnia – zaadaptowana z szachulcowego budynku dawnej parowozowni^[9]; pierwotnie zdobiona kopułą z półksiężycem^[1].
• Woliera dla ptaków brodzących – budowla z okresu międzywojennego, wzniesiona w 1924^[1].
• Wybieg i schronienia dla strusi – pawilon zbudowano na początku XX wieku; uległ częściowemu zniszczeniu podczas II wojny światowej^[1]. Po przebudowie połączony bezpośrednio z lwiarnią^[1].

• 
  Grota od strony stawu (2011)
• 
  Klatki dla niedźwiedzi zbudowane w menażeryjnym charakterze (2013)
• 
  Stara lwiarnia, obecnie Muzeum Historii Zoo i Lwa w Poznaniu (2022)
• 
  Stara lwiarnia, zdjęcie przed modernizacją (2013)
• 
  Pawilon małp (2013)
• 
  Sgraffito na budynku ptaszarni, zdjęcie przed modernizacją (2012)
• 
  Stara słoniarnia zaadaptowana z szachulcowego budynku dawnej parowozowni (2022)
• 
  Okazała woliera dla ptaków brodzących, zbudowana staraniem dyr. Kazimierza Szczerkowskiego (2014)

Historia

Początki ogrodu

Początki ogrodu sięgają lat 70. XIX wieku^[1]. Po wybudowaniu dworca Kolei Stargardzko-Poznańskiej, w ogrodzie restauracji dworcowej zbierało się grono jej stałych bywalców, by pograć w kręgle^[1]. W 1871 grupa postanowiła uczcić pięćdziesiąte urodziny prezesa kółka kręglarskiego w niecodzienny sposób – umówili się, że każdy z nich ofiaruje solenizantowi jakieś zwierzę^[1]. Powstał wówczas na podwórzu przydworcowej restauracji niewielki zwierzyniec, w którym udało się zebrać: kozę, owcę, minaturową świnię, kota, królika, wiewiórkę, gęś, kaczkę, kurę, pawia, a także zakupioną od wędrownych Romów małpę oraz tresowanego niedźwiedzia^[1][3].

Menażeria cieszyła się dużym zainteresowaniem oraz szybko się powiększała, gdyż mieszkańcy Poznania wzbogacali ją nowymi darami^[1][3]. Koszt utrzymania i wykarmienia zwierząt pokrywano z wprowadzonych opłat za wstęp oraz dobrowolnych datków^[1]. W 1873 utrzymanie menażerii pochłaniało coraz większe pieniądze, wobec czego w 1874 zawiązało się Towarzystwo Akcyjne Ogród Zoologiczny (wydano 500 akcji, po 15 marek, które nie znalazły jednak nabywców)^[1]. W 1875 utworzono Stowarzyszenie Ogród Zoologiczny, którego zarząd, składał się odtąd stale z 15 członków, wśród których byli m.in.: lekarz Franciszek Chłapowski, budowniczy Ludwik Frankiewicz i nauczyciel Stanisław Zieliński^[1]. Pod koniec 1878 zoo otrzymało od władz miejskich pięcoletnią subwencję w wysokości 300 marek rocznie^[1].

Robert Jaeckel (1883–1907)

W 1883 wszystkie kompetencje zarządu Stowarzyszenia przejął Robert Jaeckel (1851–1907), właściwy organizator ogrodu, które za jego czasów przechodziło okres rozkwitu^[1]. Za jego kadencji wybudowano grotę oraz zwieńczoną kopułą z półksiężycem słoniarnię^[1]. Dbano przede wszystkim o bogatą i starannie pielęgnowaną oprawę zieleni, czemu sprzyjała duża liczba starych drzew^[1]. Jaeckel celem zwiększenia popularności ogrodu, zabiegał o organizowanie na jego terenie rozmaitych imprez i koncertów^[1]. W 1895 sprowadzono do zoo słonia indyjskiego^[13].

Robert Jaeckel zmarł przedwcześnie w maju 1907 (pomnik upamiętniający zasługi pierwszego dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu, dłuta wybitnego rzeźbiarza berlińskiego Augusta Gaula, odsłonięto w 1910)^[1].

Lata 1907–1919

W połowie 1907 ogród posiadał około 900 zwierząt z przeszło 400 gatunków; Stowarzyszenie Ogród Zoologiczny skupiało około 1600 członków, a roczna liczba odwiedzających wynosiła co najmniej 250 tys. osób^[1]. Poznański Ogród Zoologiczny należał wówczas do najbardziej prężnych w Europie Środkowej^[1]. Po śmierci Jaeckla liczba prezentowanych zwierząt zaczęła stopniowo maleć, a dalszy rozwój zoo ograniczał deficyt środków finansowych, powodowany niekorzystnym faktem, że już w tym czasie ogród został ze wszystkich stron otoczony ulicami i zwartą zabudową szybko rozrastającego się miasta^[1]. Warunki finansowe oraz malejąca liczba odwiedzających zmusiły Zarząd Stowarzyszenia do przekazania ogrodu w 1911 władzom miasta Poznania^[1].

W 1913 zoo przejęło od cyrku Sarrassaniego, który zawitał do miasta, wielkiego słonia indyjskiego nazywanego „Małym Cohnem” (żył do 1924)^[1]. W latach 1913–1914 dwukrotnie w poznańskim ogrodzie wystąpił z koncertem Johann Strauss^[1]. Wybuch I wojny światowej zatrzymał rozwój zoo, malała liczba zwierząt, niemal cały męski personel powołano do wojska (pozbawiając zoo fachowej obsługi), a ówczesny dyrektor ogrodu Hans Laackmann wyjechał na front (gdzie poległ w kwietniu 1918)^[1].

Lata 1919–1945

Po przejęciu zoo w 1919 przez władze polskie, ogród znajdował się w opłakanym stanie^[1]. Z bogatej niegdyś kolekcji zwierząt, ciężkie czasy wojenne przetrwały zaledwie 243 sztuki w 75 gatunkach, reszta padła ofiarą chorób, głodu i braku fachowej opieki^[1][3]. Wśród ocalałych zwierząt przetrwały m.in. dwa słonie indyjskie („Dora” i „Mały Cohn”), kondor, nielotne emu i rzadko prezentowany wówczas w ogrodach zoologicznych osioł nubijski^[1]. Stan budynków był fatalny, a oprawa zieleni została całkowicie zaniedbana^[1].

W czerwcu 1919 stanowisko dyrektora Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu objął dr Bolesław Cylkowski, który przeprowadził zoo przez trudne lata powojenne^[1]. Mimo iż w zdewastowanym ogrodzie, prezentowano skromną kolekcję zwierząt, liczba odwiedzających była duża (w 1920 zoo odwiedziło 275 tys. osób)^[1]. W latach 1922–1924 poznańskie zoo pozyskało tygrysa bengalskiego, lamparty, szakale, hieny, jelenie aksis, tapira indyjskiego, niedźwiedzie polarne, lwy morskie oraz sprowadzoną z Meklemburgi i parę żubrów (przetransportowane do Białowieży w 1931)^[1][3]. Dla podniesienia atrakcyjności ogrodu, dyrekcja zaprosiła latem 1928 słynną 70-osobową grupę artystyczną Johna Hagenbecka z Cejlonu^[1]. Widowisko noszące nazwę Wieś cejlońska, miało charakter etnograficzno-zoologiczny – w skład grupy wchodzili Syngalezi i Hindusi, którzy przywieźli kilka słoni oraz stado zebu^[1]. W pokazach brali udział fakirzy, czarownicy, tancerki, połykacze ognia oraz zaklinacze węży, których kobry budziły największe zainteresowanie^[1]. W okresie 19 lipca – 1 sierpnia 1928 widowisko obejrzało 46 tys. osób^[14]. Rok później podczas odbywającej się w Poznaniu Powszechnej Wystawy Krajowej, ogród odwiedziło ponad 700 tys. osób^[1]. W późniejszych latach do zoo sprowadzono szympansa, kota złotego, hipopotama nilowego oraz gnu pręgowane^[1].

Naloty bombowe podczas II wojny światowej, doprowadziły teren ogrodu do ruiny oraz śmierci większości zwierząt (końca wojny doczekało tylko 176 okazów), a zaplanowana przez okupantów w 1942 przeprowadzka Starego Zoo, do założonego tuż przed wojną Parku Jana Kasprowicza nie doszła do skutku^[1].

Lata 1945–1999

Najcenniejszymi ocalałymi okazami po zakończeniu wojny był hipopotam, wilki, jelenie oraz bizony^[1]. Do Poznania przetransportowano cenne zwierzęta przekazane z niewielkiego zwierzyńca w Lesznie oraz część ocalałych zwierząt z Ogrodu Zoologicznego we Wrocławiu m.in. hipopotama nilowego „Lorbasa” (w 1950 wrócił do Wrocławia^[15]), młodą żyrafę Baringo, kilka gatunków antylop, leniwca i flamingi^[1]. We wrześniu 1955 do ogrodu sprowadzono słonicę indyjską „Kingę”, która stała się ulubienicą zwiedzających (żyła w Starym Zoo do 2003)^[1][16]. W latach 60. XX wieku przeprowadzono gruntowną modernizację ogrodu, powstał wówczas duży zespołowy wybieg zwierząt stepu i sawanny afrykańskiej z żyrafami, antylopami, zebrami i strusiami^[3].

W 1974 otwarto w stuletnią rocznicę przekształcenia poznańskiego zwierzyńca w Ogród Zoologiczny, usytuowane na terenie leśnym Nowe Zoo^[3]. Lata 1980–1989 ze względu na sytuację gospodarczą nie sprzyjały dalszemu rozwojowi i przebudowie ogrodu^[2]. W lipcu 1985 w Starym Zoo urodził się gibon siamang „Jurand” – pierwszy w Polsce przypadek urodzenia poczętego w niewoli gibona^[17].

Od 2000

Z racji małej przestrzeni i wyznaczonych standardów hodowlanych większość dużych zwierząt takich jak małpy człekokształtne czy duże drapieżniki opuściła teren ogrodu^[2]. Od 2009 teren zabytkowego Starego Zoo jest udostępniany jako ogólnodostępny park^[18]. W 2012 otwarto Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych w którym prezentowane są gady, płazy i ryby w tym zagrożone wyginięciem warany z Komodo (wejście odpłatne)^[19]. W 2020 w wyniku negatywnej oceny Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów (EAZA), poznański Ogród Zoologiczny został zdegradowany do członka tymczasowego (pełnoprawny status uzyskał ponownie w 2023^[20]) – w związku z tym, utracił także członkostwo w ogólnoświatowej federacji WAZA^[21]. W 2021 w Starym Zoo otwarto pawilon dla żółwi lądowych i wodnych – budynek powstał w ramach poznańskiego budżetu obywatelskiego^[22]. 12 kwietnia 2024 Urząd Miasta Poznania rozwiązał umowę z dyrektorką ogrodu Ewą Zgrabczyńską w trybie dyscyplinarnym^[23][24].

Współczesność

Park

Od 1 lipca 2009 decyzją władz miasta Poznania, zabytkowe Stare Zoo stało się ogólnodostępnym parkiem do którego wstęp jest bezpłatny^[18].

Zwierzęta

Na terenie Starego Zoo prezentowane są gatunki zwierząt udomowionych takich jak: kuce szetlandzkie, owce bretońskie (najmniejsza rasa owiec na świecie^[25]), owce kameruńskie, kozy, osły, kury zielononóżki i inne oraz niewielkie rozmiarami zwierzęta egzotyczne m.in.: mundżaki chińskie, korońce plamoczube, turako ostroczube, nandu, skrzydłoszpony obrożne, lemury katta, lemury czerwonobrzuche, łabędzie czarne, dzioborożce trąbiące, argusy malajskie, koczkodany diana, gibony siamang, kapucynki czubate i talapoiny. W 2015 do Starego Zoo sprowadzono kilka nowych gatunków zwierząt, w kwietniu grupę ibisów szkarłatnych^[26], w maju z Gdańska przywieziono trzy surykatki, które zamieszkały na specjalnie przygotowanym dla nich wybiegu^[27], w grudniu w Zoo pojawiły się miniaturowe świnie zwisłobrzuche tzw. mikroświnki^[28].

Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych

W czerwcu 2012 udostępniono zwiedzającym Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych w którym prezentowane są gady, płazy i ryby w tym zagrożone wyginięciem warany z Komodo (wejście odpłatne)^[19]. W 2015 w pawilonie pojawiły się nowe gatunki płazów, w lipcu drzewołazy paskowane, w grudniu mantelle złociste^[29][30].

Muzeum Historii Zoo i Lwa

Od 2022 w starej lwiarni funkcjonuje Muzeum Historii Zoo i Lwa^[31].

Galeria

• 
  Pomnik upamiętniający zasługi Roberta Jaeckla (1851–1907)
• 
  Owca bretońska
• 
  Pawilon Zwierząt Zmiennocieplnych
• 
  Zebu (Bos indicus)
• 
  Łabędź czarny (Cygnus atratus)
• 
  Waran z Komodo (Varanus komodoensis)

Dyrektorzy

Sukcesy hodowlane

• Do historycznych sukcesów ogrodu należy trzecie w świecie rozmnożenie w warunkach wiwaryjnych papug ar ararauna.
• Wyklucie (maj 2014, luty 2015) dwóch krytycznie zagrożonych wyginięciem żółwi promienistych – endemitów Madagaskaru^[32].
• Narodziny w drugiej połowie 2015 czterech jajożyworodnych jaszczurek krokodylowych^[33].

Ciekawostki

• W przeszłości na terenie ogrodu, prezentowana była obecnie wymarła papuga karolińska^[1].
• W styczniu 2013 w Starym Zoo kręcono ujęcia do filmu Hiszpanka^[34].

Przypisy

Bibliografia

• J. Urbański i A. Taborski (praca zbiorowa pod red.); Ogród Zoologiczny w Poznaniu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań 1975.
• L. Banach, R. Ratajszczak, A. Taborski; 125 lat Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu, Panoptikos, Poznań 1999, ISBN 83-87309-05-2.
• Kronika Miasta Poznania Nr 2/2000 „Jeżyce” ISSN 0137-3552.

Linki zewnętrzne

• Ogród Zoologiczny w Poznaniu
• Archiwa Ogrodu Zoologicznego w Poznaniu (1936–2019), MKZ i A. Gatniejewskiego [online], CYRYL: Wirtualne Muzeum Historii Poznania  (pol.).
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Stare ZOO pod znakiem lwa” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa